در طول یکی دو سال اخیر، دامنه ارتباطات مالی و اقتصادی کشورمان با کشورهای منطقه و جهان گسترده شده و توانسته ایم از لحاظ بسترهای حمل و نقل مثل خطوط کشتیرانی و ریلی، پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته باشیم. از سوی دیگر، چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران در کانون توجهات ملی و بین المللی قرار گرفته و شاید دلیل اصلی آن موقعیت بی نظیر و راهبردي آن باشد. این بندر، تنها شهری در دنیاست که هم از طریق هوایی، هم جاده ای، هم ریلی و هم دریایی، توانایی حمل و نقل کالا را دارد.

چه کالاهایی که از کشورهای دیگر می آیند و باید به نقطه دیگري از خارج ایران بروند و چه کالاهایی که قرار است از ایران به نقاط دیگر جهان، صادر شوند. رییس جمهور حسن روحانی نیز، چه در دولت یازدهم و چه در دولت دوازدهم، همواره علاقه ویژه ای به توسعه بندر چابهار داشته و کمتر سخنانی از او در زمینه توسعه و اقتصاد می توان یافت که نامی از چابهار در آن مطرح نشود. «قانون» برای بررسی آخرین تحولات و طرح ها در منطقه آزاد چابهار با دکتر عبدالرحیم‌کردی، مدیرعامل این منطقه گفت و گویی داشته که در ادامه از نظر می گذرد:

راهبردهای اصلی منطقه آزاد چابهار برای تبدیل این بندر به یک قطب بین المللی چیست؟
موقعيت‌راهبردي چابهار در فضاي بين المللي، برنامه‌ريزان توسعه كشور را وارد فصل جديدي از برنامه‌ريزي امايشي براي توسعه اين منطقه كرده است؛ منطقه آزاد چابهار نيز در هماهنگي با ساير سازمان‌ها و نهادها به دليل جذابيت هاي قانوني و توجه سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي، ملزم به داشتن نقشه راه و برنامه مشخصي مبتني بر راهبردهاي متاثر از اسناد بالادستي و الزامات موفقيت مدل‌هاي توسعه‌اي است. در اين راستا پنج راهبرد مشخص در دستور كار اين سازمان هست؛ نقش در اقتصاد ملي، اثر بر اقتصاد محلي، جلب مشاركت محلي، تقويت مناسبات بين المللي و انتقال دانش و تكنولوژي.
براي هركدام از اين راهبردها، برنامه‌ها و اقدامات مشخصي تدوين و وظايف بخشي از مديران سازمان ذيل اين راهبردها و برنامه ها تعريف شده و مورد ارزيابي و پايش قرار مي‌گيرند.
بدون شك تحقق صحيح اين راهبردها به دليل ترافيك تجاري و توليدي كه با استفاده از پتانسيل‌هاي خود منطقه ايجاد شده، در تبديل چابهار به يك‌قطب توليد و تجارت در منطقه كمك خواهدكرد. البته تسريع در توسعه زيرساخت‌هاي حمل و نقل در اجرايي شدن اين برنامه ها نقش غير قابل انكاري دارد.

در معادلات بین المللی و منطقه‌ای،چین بندر گو ا در پاکستان را برای ترانزیت کالا از شرق آسیا به آسیای مرکزی و اروپای شرقی در نظر گرفته است؛ از سوی دیگر هند به‌عنوان یک قدرت اقتصادی نوظهور در تلاش است با سرمایه گذاری در منطقه آزاد چابهار، یک بندر قدرتمند برای حمل و نقل کالاهای خود به آسیای مرکزی و اروپای شرقی به‌وجود آورد .چابهار چه پتانسیل‌ها و ظرفیت‌هایی برای رقابت با گوا در دارد؟
حضور چين در گوادر در ادامه پروژه «يك كمربند ـ يك جاده» هست. بر اساس طرح ارائه شده ، چين به دنبال اتصال به آب‌هاي گرم از طريق بندر گوادر و ايجاد يك كريدور شمال- جنوب است. اين يك پروژه طولاني مدت با اعتبار ٤٦ ميليارد دلار است.اما چابهار به دليل مشكلات جغرافيايي و سياسي مسير گوادر از جذابيت بيشتري براي شركت‌هاي بزرگ برخوردار است. از طرفي هند به جهت نياز اقتصادي‌اش براي اتصال به افغانستان و بازارهاي مواد اوليه و محصول آسياي ميانه در تلاش براي تقويت بندر چابهار است.
آنچه كه مسلم است، در ديپلماسي اقتصادي چابهار جذب حداكثري فرصت‌هاي پيش رو هدف اصلي ماست. چنانچه بتوانيم پيوند مناسبي بين ابزارهاي حمل‌و نقل به‌ويژه بندر و راه آهن در زمان كوتاه ايجاد كنيم. مي‌توانيم از فرصت گوادر نيز براي اقتصاد كشورمان آورده داشته باشيم. برخي ويژگي ها و مزيت هاي خاص اقتصاد ما در هر شرايطي، چابهاررا در موقعيت مناسب‌تر و كم هزينه‌تری در مقايسه با گوادر قرار مي‌دهد كه البته توجه ويژه‌اي نيز در دولت به اين مهم صورت گرفته است، به‌خصوص توسعه صنايع پتروشيمي و فولاد كه اين دو در افق طرح حدود ٣٠ ميليون تن محصول توليد خواهندكرد و اين به معناي يك ترافيك بار بسيار مناسب براي رونق و توسعه يك بندر است.برنامه ريزي هوشمندانه و اجراي به موقع در كنار يك هماهنگي دروني، مي‌تواند چابهار را تبديل به يك كنشگر فعال اقتصادي در منطقه كند.

چابهار در میان اعضای اتحادیه کشورهای حاشیه اقیانوس هند از جایگاه مهمي برخوردار است؛ با توجه به جمعیت دو میلیارد نفری IORA، چرا چابهار تاکنون نتوانسته آن‌گونه که بایدوشايداز این پتانسیل بالقوه استفاده کند؟
حضور بين المللي چابهار ، متاثر از فضاي سياسي منطقه است. بعد از پايان جنگ و در برنامه‌هاي توسعه با تصويب سند توسعه محور شرق براي چابهار، ماموريت‌هاي بزرگي در مقياس بين المللي تعريف شد؛ اما با ورود به دوران تحريم‌هاي سخت عليه ايران، سرعت تحقق برنامه‌ها كند شد، به‌خصوص كه مناسبات ما با دنيا مناسبات خوبي نبود و در شرايط رقابتي امكان حضور بين‌المللي را نداشتيم.
با موفقيت دولت يازدهم در پرونده هسته‌اي و همين‌طور عنايت مقام معظم رهبري براي توسعه سواحل مكران، چابهار جان تازه اي گرفت. در سال گذشته، اولين نشست روساي مناطق آزاد اتحاديه كشورهاي حاشيه اقيانوس هند(ايورا) در چابهار برگزار شد؛ خروجي اين نشست تنظيم يك مكانيزم همكاري بين مناطق آزاد كشورهاي عضو با محوريت چابهار بود. خوشبختانه اين پيشنهاد در نشست سران و مقامات ارشد اتحاديه در اندونزي به تصويب رسيد و يك معاونت در مركز منطقه اي انتقال تكنولوژي در تهران كه يكي از سه مركز بين المللي اين اتحاديه هست، براي دنبال كردن اين مكانيزم تحت عنوان معاونت مناطق آزاد شكل گرفت؛ اكنون در حال تهيه اسناد و جزييات اين مكانيزم هستيم و در آذر سال جاري، ميزبان نمايندگان كشورهاي عضو براي نهايي‌كردن اين مكانيزم خواهيم بود.
اين اتفاق، فصل جديدي در روابط كشورهاي عضو اتحاديه با محوريت مناطق آزاد و مركزيت چابهار خواهد بود. از اكتبر سال جاري ميلادي، رياست منطقه اي ايورا به آفريقاي‌جنوبي منتقل خواهد شد و در حال برنامه‌ريزي براي توسعه روابط از اين طريق و بهره گيري از ظرفيت بي‌نظير بازارهاي كشورهاي عضو هستيم.

بین سال‌های ۸۴ تا ۹۲ چابهار به یک بندر فراموش شده در مناسبات بین المللی و ترانزیتی تبدیل شد؛ این بی توجهی چه تاثیراتی بر آهنگ رشد اقتصاد ایران گذاشت؟
كمترين اثر مناسبات بين المللي اين دوره،از دست‌دادن بسياري از فرصت‌هاي منطقه اي و پيشي‌گرفتن بندرهاي كشورهاي همسايه در توسعه زيرساخت ها بود. در عمان، بنادر صحار و دقم در اين دوره رشد چشمگيري داشتندو چين براي توسعه گوادر به توافق رسيد.
به‌طور طبيعي عقب افتادن چابهار در توسعه زيرساخت‌هاي بندري به عنوان تنها بندر اقيانوسي ايران، اثر جبران ناپذيري بر اقتصاد كشور داشته است. آنچه مهم است و البته به درستي نيز مورد توجه دولت يازدهم و دوازدهم قرار گرفته، توسعه اين بندر چابهار و كريدور شرق است. آقاي دكتر روحاني در برنامه‌هاي اعلامي، براي دولت دوازدهم به عنوان يك مگا پروژه، بر اين پروژه تاكيد داشتند. بدون شك اين اهتمام بخشي از فرصت‌هاي از دست رفته را بازخواهد گرداند.

در نظريه منطقه ای و بین المللی دولت دوازدهم، چابهار از موقعیت ویژه‌اي برخوردار است؛ ماموریت های تعریف شده از سوی دولت روحانی برای چابهار کدامند؟
توسعه بندر چابهار و سواحل مكران، يكي از مگاپروژه‌هاي دولت دوازدهم است. تشكيل سازمان توسعه سواحل مكران، بر اساس قانون برنامه ششم، بيانگر توجه ويژه دولت براي تسريع آهنگ توسعه اين منطقه است. هدف گذاري هاي صنعتي در حوزه نفت، گاز و فولاد و تقويت زير ساخت‌هاي حمل‌و نقل براي سهم گرفتن از بازار ترانزيت، از برنامه هاي اصلي دولت دوازدهم است. سواحل مكران با جذابيت هاي فراوان در حوزه هاي شيلات و صنايع وابسته و البته گردشگري در برنامه هاي دولت قرار دارند.
در حال حاضر خط انتقال گاز از ايرانشهر به چابهار آغاز شده و همزمان با رسيدن گاز ، يك واحد پترشيمي و يك واحد فولاد كه در حال حاضر در منطقه آزاد چابهار در حال ساخت هستند، به بهره برداري خواهند رسيد و اين آغاز صنعتي شدن چابهار است.البته توسعه صنايع پايين دستي اين دو صنعت در قالب صنايع كوچك و متوسط براي اثرگذاري بر اقتصاد محلي در دستور كار هست.

اخیرا در پروژه‌ای به نام چابهار پلاس برای توسعه پایدار چابهار در عرصه بین‌المللی، صحبت به میان آمده است؛ چابهار چه ویژگی هایی نسبت به دیگر بنادر مهم جهان از جمله مارسی، بوسان و... دارد؟
بندر چابهار به عنوان يك بندر ايراني در چهار راه تجارت جهاني قرار گرفته است. نگاه به نقشه جهان، گوياي اهميت و مزيت چابهار در بهينه كردن اتصال بازارهاي بزرگ منطقه اي است. شرق اروپا، اوراسيا، آسياي ميانه و افغانستان از طريق چابهار مي‌توانند به آسياي شرقي و آفريقا در كمترين زمان و با حداقل هزينه وصل شوند. اين نكته در فضاي رقابت فعلي جهاني كه شكاف تكنولوژي بسيار كم شده، غير قابل چشم‌پوشي است.
رقباي بزرگ صنعتي براي كاهش قيمت تمام‌شده محصول‌شان شيوه هاي زيادي را امتحان كردند اما نتوانسته اند فكري براي هزينه هاي حمل و نقل شان بكنند؛بنابراين هميشه به دنبال يك مسير و ابزار بهينه هستند.
با توجه به موقعيت چابهار و زير ساخت هاي در حال شكل گيري به دليل اينكه هر چهار ابزار حمل و نقل در يك نقطه محيا هستند، امكان بهينه كردن هزينه و زمان را به صاحبان كالا خواهد داد. با علم به اين موضوع ، ايده چابهار پلاس با تمركز بر چهار ابزار حمل و نقل در يك نقطه ، مطرح شده است.
اجرايي شدن اين ايده، چابهار را تبديل به يك بندر بدون رقيب در منطقه خواهد كرد.
تلاش خواهيم كرد تا توجه همه دست اندركاران و سياست گذاران و برنامه ريزان توسعه را از طريق اين پروژه به ويژگي منحصر به فرد چابهار جلب كنيم تا اولويت نگاه‌هاي بخشي از وزارتخانه ها و نهادهاي دخيل در توسعه اقتصادي كشور به اين مهم معطوف شود.

در حال حاضر میزان صادرات و صادرات مجدد از چابهار به دیگر نقاط جهان، رقم بسیار ناچیزی است؛ مشکل کار کجاست؟
صادرات و صادرات مجدد ابزار مي‌خواهد، مهم‌ترين ابزار نيز ابزارهاي حمل‌و‌نقل هستند . در شرايطي صادرات مجدد از يك بندر صورت مي‌گيرد كه هر لحظه امكان جابه‌جايي كالا فراهم باشد. به دليل اينكه چابهار در حال حاضر در مسير منظم خطوط كشتي‌راني نيست، صاحبان كالا و توليد‌كنندگان نمي‌توانند ريسك كنند و كالاهاي‌شان را براي صادرات به چابهار انتقال دهند. ضرورت دارد براي مدتي معين، جهت منظم شدن خطوط كشتيراني سوبسيد مناسب داده شود.
در اين زمينه هم سازمان بنادر و دريانوردي در حال برنامه‌ريزي و هم سازمان منطقه آزاد در حال رايزني و جلب مشاركت بخش خصوصي براي رونق‌دادن به خطوط دريايي اين بندر است.
در صورت حل اين مشكل، شاهد رشد صادرات و صادرات مجدد از طريق اين بندر خواهيم بود؛ به‌خصوص در دو سال گذشته، شاهد رشد چشمگير سرمايه‌گذاري واحدهاي توليدي در شهرك هاي صنعتي منطقه آزاد بوده ايم.
در سال گذشته، حدود ٢٠٠ قرارداد سرمايه‌گذاري در منطقه آزاد منعقد شده است كه به‌طورعمده واحدهاي توليدي و با رويكرد توليد محصولات صادراتي هستند. با بهره برداري از اين واحدها، شاهد تحولات زيادي در توليد و اشتغال منطقه خواهيم بود.

در نقل قولی، جان کری، وزیر خارجه سابق آمریکا به سرمایه‌گذاران خارجی توصیه کرده بود اگر می‌خواهید در ایران سرمایه‌گذاری کنید، حتما انتخاب اول شما چابهار باشد؛ دلیل اهمیت چابهار در معادلات روابط بین‌الملل و اقتصاد بین‌الملل چیست؟
اين توصيه بر مبناي يك شناخت دقيق از آينده اقتصاد دنيا و نقش و دسترسي مناسب و بهينه به لحاظ هزينه و زمان به بازارهاي مصرف صورت گرفته و توصيه درستي نيز هست.مناسبات و معادلات سياسي و اقتصادي منطقه و نقش موثر ايران در آینده منطقه، مويد اين نظريه هست.
همان‌گونه كه اشاره كردم، توجه به موقعيت راهبردي چابهار و سهولت دسترسي به بازارها در صورت تكميل زيرساخت‌ها، قيمت تمام شده محصول توليد در چابهار و ياهزينه رسيدن به بازار‌ها از طريق چابهار را حداقل خواهد كرد. به‌طور طبيعي حداقل قيمت تمام شده محصول و خدمت، معيار تصميم گيري و توجيه پذيري يك سرمايه‌گذاري است. چابهار اين قابليت و ويژگي را دارد.

منبع: روزنامه قانون